Teofil Pančić, kolumna za portal Radija Slobodna Evropa
Agonija bez kraja u odnosima sa nekadašnjom južnom pokrajinom Kosovo, dubinska i jednostrana upletenost u „identitetski rat“ u Crnoj Gori, trajno postavljena bomba pod Bosnu i Hercegovinu koja stalno podseća na to da bi mogla da eksplodira ako joj se ne udovolji, permanentno ledeni odnosi sa Hrvatskom...
I, naposletku, sve primetniji napori da se i samo društvo u Srbiji iznova preoblikuje po klasičnom nacionalističkom modelu.
Ovo je politički bilans nakon devet godina vladanja Srbijom Aleksandra Vučića i Srpske napredne stranke. A trebalo je, valjda se sećamo, da bude sve obrnuto od toga, jer su se tadašnji pretendenti na vlast predstavljali kao, doduše, bivši politički „grešnici“, ali koji su u međuvremenu „progledali“.
To jest, SNS je predstavljan i (samo)reklamiran kao neka vrsta stranke bez ideologije, a ako neke ideologije i ima, onda je ona (neo)liberalna, dok su mračni nacionalizam i „identitetsko“ divljanje ostali daleko iza njih, kao malo burniji politički pubertet.
Neverovatno je koliko je čak i relativno ozbiljnih ljudi u to vreme „kupilo“ tu priču.
Znači li to da su Vučić i njegovi Srbiji, ali i međunarodom faktoru, podmetnuli „kukavičje jaje“? Može i tako da se gleda, ali biće da je stvar nešto složenija.
Pokušajmo da je sagledamo u nešto širem kontekstu.
Sličnosti sa Mađarskom i Severnom Makedonijom
FIDESZ u Mađarskoj i VMRO-DPMNE u (tada još ne „Severnoj“) Makedoniji došli su, ili se vratili, na vlast na krilima priče o poštenim i stručnim tehnokratama vlasti kojima je jedino stalo do toga da se temeljito očiste Augijeve štale korupcije, partokratije i nekompetentnosti u državnoj upravi i kapilarno u svim društvenim strukturama, za koju su optuživali prethodne, po pravilu levo-liberalne ili centrističke vlasti.
U početku se bar politički lakovernijima činilo da ih baš to i zanima, a da su „ideologiju“ ostavili po strani. Kako su, međutim, godine prolazile, a visokoparne moralističke proklamacije se pokazivale kao priča za naivne, i takođe kako su partijske i satelitske strukture novo-stare vlasti sve više prožimale sve moguće insitucije, tako je upravo ideologija postajala sve važnija: u Mađarskoj antiimigrantska histerija, antiromstvo, jedva prikriveni antisemitizam, „trijanonske“ revandikacije prema susedima, i naravno, čelični stisak nad javnošću i civilnim društvom, „disciplinovanje“ medija, univerziteta, sudstva...
U Makedoniji „neoantička“ nacionalistička mitomanija, kvarenje odnosa sa svim susedima i, razume se, takođe čelični stisak nad javnošću i civilnim društvom, sa svim što uz to ide.
Manje od decenije nakon ustoličenja, ti su režimi bili u nerazrešivoj svađi sa svima u okruženju, osim jedni sa drugima. A najviše su bili u „svađi“ sa vlastitim građanima, svima onima koji nisu pristajali da se priklone i poklone novom identitetsko-političkom inženjeringu.
Vlast Srpske napredne stranke svih ovih godina prilično doslovno sledi ovaj mađarsko-makedonski model (a ni Erdoganova istorija i tehnika vladanja u Turskoj nije bitno drugačija, uz sve specifičnosti) i sada se već sasvim nedvosmisleno nalazi u fazi otvorene unutrašnje i spoljašnje konfrontacije sa svima i sa svime što joj bilo kako „stoji na putu“. Da, ali na putu – prema čemu?
Ne prema visoko razvijenom i prosperitetnom društvu kojim nepristrasno i stručno upravljaju od ideoloških zabluda oslobođene tehnokrate, nego na putu ka novom sveobuhvatnom nastojanju za restauracijom modela iz devedesetih, za povratkom na „fabričke postavke“ njihove neslavne političke mladosti.
Glavne priče naprednjaka
Pogledajmo, kao ilustraciju, šta su glavne opsesije i centralne „priče“ naprednjačke mašinerije poslednjih meseci, pa i godina: ugroženost „srpstva“ u okruženju, pa čak i u matičnoj državi, „odbrana ćirilice“, jarboli sa zastavama i zastave uopšte, bildovanje identitetskog ekskluzivizma kroz forsiranje nacionalne mitomanije u medijima, prosveti i kulturi, održavanje atosfere tabloidnog linča i večitog obračunavanja sa „izdajnicima i plaćenicima“, otvoreno tretiranje manjinskog mišljenja i opozicionog političkog delovanja kao nečega nelegitimnog i „antinacionalnog“, podsticanje repatrijarhalizacije porodičnih („Srpkinje moraju više da rađaju!“, grmi se iz nadležnog ministarstva, skrojenog po modelu kojem ni Nikolae Čaušesku ne bi našao manu) i drugih odnosa koji neposredno zadiru u život svakog pojedinca ma koliko ovaj zabijao glavu u pesak s krilaticom da „se ne bavi politikom“... I ovo nipošto nije kraj spiska.
Ništa posebno novo, dakle, Vučićev „režim“ nije izmislio: on se samo odlično uklopio u najtoksičniji od svih konkurentskih političkih trendova današnje Evrope, onaj nacionalno-populistički i suštinski antiliberalni i antidemokratski – mada sa očuvanom formalno demokratskom fasadom jer drukčije danas, bar u evropskom kontekstu, nije moguće. Ili tek: za sada nije moguće?
Jedan od bezbroj problema koje stvara i otvara ovakvo dugogodišnje destruktivno upravljanje državom jeste i sveopšta devastacija otpora: opozicija se mrvi do beznačajnosti i strukturne impotencije, slobodni mediji i društvo opstaju samo kao ostrvca sve jalovijeg otpora bez prave delatne snage. Ako vam ovo zvuči poznato, to je zato što to vidite svugde oko sebe.
